مقدمه
پس از اینکه داعش مسئولیت حرکت‌های تروریستی شامگاه 13 نوامبر در پاریس را بر عهده گرفت، اکثریت قریب به اتفاق گروه‌های تکفیری فعال در سوریه، در بیانیه‌های دسته جمعی و انفرادی، به محکومیت این حملات از سوی داعش پرداختند. البته استثنای بزرگ این سیل محکومیت‌ها، جبهه النصره بود. احرار الشام و ارتش آزاد سوریه گروه‌هایی بودند که به صورت انفرادی بیانیه محکومیت حوادث پاریس را منتشر کردند. تحولات پاریس داعش را از موضوعی در سطح امنیت منطقه‌ای به تهدیدی در سطح امنیت جهانی مبدل ساخت. این نوشتار به دنبال واکاوی دلایل و اهداف گروه‌های تروریستی از محکومیت حوادث پاریس است. به نظر نگارنده، مجموعه‌ای از تحولاتِ امروز، از عمده‌ترین دلایل و اهداف گروه‌های تروریستی در محکوم کردن حادثه سیزده نوامبر رمزگشائی می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
1. کاهش شکاف بین بازیگران بین‌المللی مطرح در بحران سوریه
2. جدا کردن خط خود از داعش و گنجاندن اسم خود در ردیف تروریست‌های معتدل
3. شکستن فضای بین‌المللی اخیر
4. در امان ماندن از حملات ائتلاف جهانی مبارزه با تروریسم
5. تضعیف گفتمان حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی دولت سوریه در مبارزه با تروریسم
6. تقویت موضع خود برای اهداف سیاسی
7. وخامت اوضاع بین گروه‌های تروریستی (انشعابات متعدد)
8. ترس از دست دادن حامیان
9. آرایش صحنه جدید بین‌المللی در حوزه سوریه و دست برتر نظام سوریه در پرتو اقدامات گروهای تروریستی
تبیین دلایل و اهداف:
1) شکستن فضای بین‌المللی
می‌توان مهم‌ترین دلیل محکومیت عملیات داعش در فرانسه از سوی جریان‌های تکفیری را «شکستن فضای بین‌المللی» دانست که در ماه‌های اخیر، حلقه محاصره را بر جریان‌های تکفیری تنگ کرده است. جریان‌هایی که به واسطه شکاف‌های بزرگ در میان بازیگران بین‌المللی، عملاً از نوعی آزادی مطلق در به آشوب کشیدن نظم منطقه‌ای و به خطر انداختن صلح و ثبات جهانی برخودار بودند، در ماه‌های اخیر، ناگهان با این موضوع مواجه شدند که مقوله‌ی تروریسم و ضرورت ریشه‌کن کردن آن، از جایگاهی برابر و به طور خاص پس از حوادث پاریس، در جایگاهی بالاتر از فرایند گذار سیاسی سوریه در گفتگوهای مربوط به مدیریت بحران سوریه در سطح بین‌المللی برخوردار شده و ضرورت افزایش همکاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در حوزه مبارزه با تروریسم بیش از بیش احساس و طرح گردیده است. این امر، خود معلول چند علت بود:
اول؛ حضور مستقیم نظامی روسیه در سوریه؛
دوم؛ موفقیت‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران و روسیه در جریان کنفرانس‌های وین پیرامون سوریه- که بارزترین نمونه‌اش گنجاندن مواردی همچون مبارزه با تروریسم در بیانیه‌های پایانی بود؛
سوم؛ ایجاد برخی تغییرات در سیاست خارجی دولت اوباما در خصوص موضوع سوریه.
این مسئله، فشار بین‌المللی زیادی را متوجه گروه‌های تروریستی می‌کند که در سالیان اخیر، بیشترین سود را از فقدان مساعی بین‌المللی و منطقه‌ای برده و در پرتو قطبی شدن بحران سوریه و فارغ از فشارهای بین‌المللی، اقدامات ددمنشانه‌ای را مرتکب گردیده‌اند، بدون اینکه مسئولتی متوجه آن‌ها باشد. این انشقاق در سطح جهانی، ظرف ماه‌های اخیر به چهار دلیل در حال کم‌رنگ شدن است:
1. تجربه موفقیت‌آمیز طرف مقابل در حل و فصل فیصله‌آمیز پرونده هسته‌ای صلح‌آمیز ایران
2. روانه شدن سیل پناهندگان و عواقب آن برای اروپا
3. ورود مستقیم روسیه به معادلات سوریه
4. برتری‌یابی گفتمان ایرانی- روسی در مبارزه با تروریسم
این نکته منجر به شکل‌گیری فضای سنگینی در عرصه بین‌المللی علیه گروه‌های تکفیری شده است که برآیند آن در بیانیه‌های پایانی اجلاس یک و دو وین، در قبال سوریه هویدا گشت. لذا محکومیت حوادث تلخ پاریس توسط گروه‌های تروریستی، در پی شکستن این فضا است.
2) تلاش گروه‌های تروریستی برای جداسازی خط و خطوط خود از داعش
دومین دلیل در چرایی این محکومیت، به تلاش این گروه‌ها برای جداسازی خط و خطوط خود از داعش و ترمیم چهره خود برای ورود به کلوپ تروریست‌های معتدل برمی‌گردد. این گروه‌ها، حوادث پاریس را بهترین فرصت برای متمایز نمودن خود از گروه داعش یافتند. در ماه‌های اخیر و به طور خاص پس از آشکار شدن اقدامات شدیداً خشونت‌باری همچون قفس‌های مرگ و سوزاندن خلبان اردنی، آمریکا با تغییری تاکتیکی، موضوع «تروریست معتدل و تروریست رادیکال» را مطرح کرد تا از یکسو از فشار افکار عمومی خلاصی یابد و از سوی دیگر کارت‌های خود را در بازی سوریه حفظ کند. تفکیک مذکور در اجلاس وین نیز به موضوعی جنجالی بین آمریکا و متحدان تبدیل شد. گروه‌های تکفیری برای اینکه بلیط ورود به باشگاه «تروریست‌های معتدلِ» کاخ سفید و به تبع آن کارت دعوت به وین پیرامون مذاکرات مخالفان نظام با دولت سوریه را از واشنگتن دریافت کنند، حوادث پاریس را بهترین فرصت برای نیل به چنین هدفی یافتند. این گروه‌ها با محکوم کردن اقدامات داعش، در واقع این تصویر را از خود به غرب مخابره کردند که با القاعده و داعش تفاوت دارند و صرفاً از مبارزات جهادی به عنوان ابزار و شیوه‌ای برای کنار زدن نظام سوریه استفاده می‌کنند.
لذا می‌توان انگیزه دیگر گروه‌های مذکور از محکوم کردن حوادث پاریس را بهره‌برداری‌های سیاسی این گروه‌ها دانست. واقعیت این است که بحران سوریه و چانه‌زنی‌های مربوط به آن، به نقطه مهم و حساسی رسیده است و گروه‌های تکفیری با توجه به قریب‌الوقوع بودن مذاکراتِ مخالفان داخلی و نظام سیاسی سوریه، به دنبال حرکت در مدار سیاست‌های آمریکا و متحدان منطقه‌ای هستند تا از این رهگذر از نمد وین کلاهی برای خود ببافند؛ گروه‌هایی که اشتهای سیاسی قابل توجهی دارند و سهم‌خواهی‌های سیاسی خاص خود را در فاز گذار سیاسی سوریه در سر می‌پرورانند. مخصوصاً اینکه آن‌ها شاهد تشکیل خلافت اسلامی داعش به مرکزیت رقه هستند و بخشی از انگیزه آن‌ها نیز در همین چارچوب است چراکه از نظر آن‌ها کیک سوریه از مدت‌ها قبل توسط خلافت داعش دست خورده است.
بنابراین بخشی از انگیزه تروریست‌ها در محکومیت حوادث پاریس، به رقابت‌های سیاسی آن‌ها با داعش برمی‌گردد، امری که البته ریشه در اختلافات ایدئولوژیک بین این گروه‌ها و داعش نیز دارد؛ بدین صورت که بسیاری از این گروه‌ها هدف از مبارزه را کنار زدن نظام فعلی سوریه می‌دانند و ایده‌ای در مورد شکل و ماهیت نظام سیاسی جایگزین ندارند و از اینرو با اقدام داعش که از ابتدا هدفش ایجاد دولت اسلامی شام و عراق و احیای خلیفه بود، سر سازش ندارند. از اینرو گروه‌های مذکور به دنبال تمرکزبخشی و جهت‌دهی به سیاست‌های غربی جهت مبارزه با تروریسم به شکلی هستند که حملات متوجه داعش گردد. آن‌ها با چنین اقدامی از یک طرف آمریکا و غرب را به جان داعش می‌اندازند تا رقیب سیاسی- ایدئولوژیک‌شان به شدت تضعیف گردد و از طرف دیگر به دنبال تضعیف گفتمان دولت سوریه و متحدان بین‌المللی و منطقه‌ای دمشق در مبارزه با تروریسم هستند. از همین رو گروه‌های تروریستی مذکور در بیانیه مشترک خود، حوادث پاریس را ساخته‌ی دولت بشار اسد و داعش می‌دانند که از نظر آن‌ها، دولت سوریه آن را بوجود آورده است.(1)
3) سرپوش گذاشتن بر شکاف‌های درونی و ریزش‌های دومینووار در میان گروه‌های تروریستی
سرپوش گذاشتن بر شکاف‌های درونی و ریزش‌های دومینووار در میان گروه‌های تروریستی، از یکی دیگر از انگیزه‌های گروه‌های مذکور در محکوم کردن حوادث پاریس حکایت دارد. تکفیری‌ها که در ماه‌های اخیر شاهد زدوخوردها و انشعابات متعددی در درون خود بوده‌اند، از رهگذر حوادث پاریس، در قالب بیانیه مشترک یک رالی وحدت برگزار کرده‌اند تا از این طریق بر روندهای واگرایانه درونی خود سرپوش بگذارند. جدائی جیش الشام از احرار الشام در ماه اکتبر یکی از چنین انشعاباتی است.(2)
4) وحشت تروریست‌ها از موضوع از دست دادن حامیان غربی‌شان
ترس از دست دادن حامیان غربی، یکی دیگر از عواملی است که باعث شد جریان‌های تروریستی، حوادث پاریس را محکوم کنند. جریان‌هایی که در سالیان گذشته حمایت‌های اطلاعاتی، مالی، آموزشی و لجستیکی زیادی را از کشورهای غربی دریافت کرده بودند، با چنین اقدامی خود را در معرض از دست دادن چنین حمایت‌هایی دیدند و لذا سعی کردند با محکومیت حملات داعش در پاریس، از چنین حمایت‌هایی محروم نشوند.
سخن نهائی
رویکرد گروه‌های تکفیری در محکوم کردن حوادث پاریس، ریشه‌های بین‌المللی، منطقه‌ای و داخلی دارد.
در سطح بین‌المللی این اقدام به واسطه آرایش جدید صحنه بین‌المللی بحران سوریه و به تبع آن افزایش همکاری‌های بین‌المللی در خصوص مبارزه با داعش و امکان تسری این همکاری‌ها بین آمریکا- روسیه به دیگر گروه‌ها در آینده صورت می‌پذیرد. تحولات پاریس تهدیدات داعش علیه امنیت منطقه‌ای را به سکوی امنیت بین‌الملل منتقل کرد، امری که در پرتو ارتقاء جایگاه مبارزه با تروریسم به عنوان جزء لاینفک بحران سوریه شرایط را به مراتب برای گروه‌های تروریستی دشوار کرده است. عواقب سیل پناهندگان در اروپا و عزم روسیه در مبارزه با تروریسم، فضای بین‌المللی را برای گروه‌های تکفیری بیش‌ازپیش نامساعد کرده است و لذا این گروه‌ها با محکومیت حوادث پاریس به دنبال شکستن و تلطیف فضای بین‌المللی علیه خود هستند. از سوی دیگر نگرانی عمده گروه‌های تکفیری، هراس نسبت به از دست دادن متحدان بین‌المللی خود بود که در حوزه عضوگیری نیز جزء جوامع هدف قابل‌توجه گروه‌های مذکور می‌باشد.
در حوزه منطقه‌ای، رویکرد دیپلماتیک ایران و متحدان منطقه‌ای تهران در تلاش برای یافتن راهکاری سیاسی و غیر نظامی و اولویت مبارزه با تروریسم، منجر به دست برتر نظام سیاسی سوریه در حوزه معادلات دیپلماتیک گردیده است. از سوی دیگر بازیگران منطقه‌ای حامی گروه‌های تروریستی نیز با توجه به مباحثی همچون تروریسم معتدل و رادیکال، خواستار انعطاف تاکتیکی گروه‌های تروریستی هستند تا از این طریق کارت‌های خود در فرایند سیاسی سوریه را حفظ نمایند. از اینرو گروه‌های مذکور با محکوم کردن حملات فرانسه تلاش کردند خود را از قالب گروه‌های تروریستی بیرون آورند.
در حوزه داخلی نیز، دلیل عمده محکومیت حرکت داعش، به رقابت‌های سیاسی و ایدئولوژیک گروه‌های تکفیری با دولت اسلامی عراق و شام بر می‌گردد. گروه‌های تکفیری مذکور ظرف سالیان اخیر ضربات سنگینی از داعش دریافت کرده‌اند و در پی آن هستند با قرار دادن خود در کنار قربانیان حادثه، آتش توپخانه مبارزه با تروریسم را به سمت داعش سوق داده و ضمن اینکه خود را از تبعات حادثه پاریس نجات می‌دهند، شانس خود را برای ایفای نقش در روند سیاسی سوریه زنده نگه می‌دارند.
—————————————-
منابع:
1- Ian Black, Paris attacks galvanise international efforts to end Syria war, 15 Nov 2015,
2- Mona Alami, Are Syria’s Salafi movements witnessing a split? Nov 13 2015,
http://www.almonitor.com/pulse/originals/2015/11/syria-salafist-groups-jaysh-al-sham.html
