اندیشکده راهبردی تبیین – انتخابات و رجوع به آرای عمومی برای انتخاب مسئولان اجرایی و اداره کشور، از مهم‌ترین مشخصههای یک نظام مردمسالار است. جمهوری اسلامی ایران بهعنوان نظام سیاسی که «جمهوریت» و «اسلامیت» را دو رکن اساسی و لایتغیر خود تعریف کرده است، انتخابات را وسیلهی تحقق جمهوریت نظام و سلامت برگزاری آن را حافظ این رکن مهم میداند. طبیعی است که بیگانگان معاند، دو رکن پیش‌گفته و اساسی را برای آسیب زدن به نظام سیاسی کشور هدف هجوم قرار دهند. لذا انتخابات به دو دلیل برای دشمنان نظام اسلامی مهم است؛ اول اینکه با تشکیک در سلامت آن مشروعیت نظام را زیر سؤال ببرند و دوم اینکه با سرمایه‌گذاری مالی و تبلیغاتی برخی نامزدها را وامدار خود کرده و با انتخاب شدن آن‌ها راه نفوذ در ارکان و نهادهای کشور را باز کنند. سیاست‌های کلی انتخابات که مهرماه گذشته از سوی مقام معظم رهبری مدّ ظلّه العالی ابلاغ شد، در بند6 به این مسئله پرداخته و استفاده از حمایت و امکانات بیگانگان اعم از مالی و تبلیغاتی از سوی نامزدها و احزاب را ممنوع اعلام کرده است. بررسی انگیزه و اَشکال حمایت بیگانگان از نامزدها به همراه آسیبهای وارده از قِبَل این حمایت‌ها، در این نوشتار موردنظر است.
اَشکال حمایت بیگانگان از نامزدها و احزاب
دخالت و حمایت بیگانگان در انتخابات لزوماً محدود به دشمنان و معاندان نمی‌شود و ممکن است یک دولت خارجی باهدف کسب قدرت نفوذ به حمایت از نامزدهای انتخابات بپردازد. این حمایت می‌تواند به اَشکال متنوع و متعددی انجام گیرد و حتی ممکن است مستلزم انجام فعل نیز نباشد، بهعنوان مثال امکان دارد یک کشور خارجی باهدف حمایت از یک نامزد خاص یا یک حزب سیاسی انجام تعهدی که دارد را به تعویق اندازد. اما بهصورت کلی و آنچه که معمول است، یک کشور بیگانه امکان دارد به دو شکل تبلیغاتی و مالی اقدام به حمایت از نامزدهای انتخاباتی باهدف تأثیرگذاری و کسب نفوذ کند که در ادامه به هریک از این اَشکال پرداخته می‌شود.
حمایت تبلیغاتی
مهم‌ترین و رایج‌ترین دخالت بیگانگان در انتخابات، از طریق حمایت رسانه‌ای است که به سود یا زیان یک‌طرف انجام می‌شود. شبکه‌های ماهواره‌ای، رادیو، وب‌سایت و شبکه‌های اجتماعی از معمول‌ترین ابزارهایی هستند که به دلیل ارتباط با بخش‌های متنوع جامعه می‌توانند در جریان انتخابات مؤثر واقع شوند. یک نمونه بسیار بارز برای این مورد، حمایت جریان رسانه‌ای غرب از شورش‌های سال 2004 اوکراین است. رسانه‌های غرب برای تشدید تشنج‌های بعد از انتخابات اوکراین به نفع جریان مطلوب خود اقدامات زیر را به اجرا گذاشتند:
1- انجام عملیات مشروعیت قهقرایی با متهم نمودن دولت اوکراین به خشونت، ترور مخالفان، فسادمالی، اداری و سیاسی القاء ناکارآمدی دولت
2- جابجایی افکار عمومی از طریق پخش شایعه مسموم کردن یوشنچکو توسط دولت یانوکویچ
3- القاء تقلب در انتخابات توسط دولت
4- مخالفت با اعلام نتیجه انتخابات و فراخوان مخالفان به نافرمانی مدنی و مبارزه منفی
5- انعکاس گسترده تحولات اوکراین توسط سی ان ان، بی بی سی و یورو نیوز و هدایت افکار عمومی در این کشور
حمایت تبلیغاتی و رسانه‌ای از یک فرد یا جریان سیاسی داخلی روشی است که در اشکال مختلفی مورداستفاده بیگانگان قرار می‌گیرد. هدف از تبلیغات بیگانگان و دشمنان به نفع یک شخص یا جریان الزاماً ایجابی یا سلبی نیست و می‌تواند اهداف پیچیده و پنهانی را نیز در خود مستتر داشته باشد. با توجه به مطالب پیش‌گفته، حمایت تبلیغاتی بیگانگان می‌تواند در قالب یک یا چندی از اهداف زیر صورت پذیرد:
1.حمایت ایجابی: مهم‌ترین وجه حمایت ایجابی تبلیغ یک فرد یا جریان و یا تشویق مردم به انتخاب گزینه‌ی مشخصی در انتخابات توسط بیگانگان است. از طرفی این نوع حمایت عریان‌ترین نوع تبلیغ محسوب می‌شود که حساسیت‌های مختص خود را دارد به همین دلیل نیز کمتر مورداستفاده قرار می‌گیرد و رسانه‌های بیگانه و معاند ترجیح می‌دهند کمتر اقدام به تبلیغ صریح و آشکار یک گزینه‌ی خاصی برای انتخابات کنند. این مسئله با توجه به شرایط خاص جامعه‌ی ایران دو دلیل عمده دارد:
اول؛ جامعه‌ی ایران تجربه‌ی تاریخی و سابقه‌ی ذهنی سیاهی نسبت به حضور و دخالت بیگانگان در امور داخلی کشور دارد، به همین دلیل کشورها و رسانه‌های بیگانه‌ای که نسبت به این موضوع آگاهی دارند شدیداً از حمایت صریح و تبلیغ آشکار گزینه‌های موردعلاقه خود پرهیز می‌کنند.
دوم؛ فارغ از تجربه‌ی نامناسب جامعه‌ی ایران نسبت به حضور و دخالت بیگانگان در مسائل داخلی، حمایت ایجابی فی‌نفسه تصویری وامدار و وابسته از فرد یا جریانی که بهعنوان نامزد در انتخابات واردشده است نشان می‌دهد، لذا کشورها و رسانه‌های معاند ترجیح می‌دهند تا حد ممکن دست به حمایت صریح و آشکار نزنند تا قدرت عمل گزینه‌های موردنظر خود در پس از انتخاب شدن را محدود نکنند.
با توجه به مطالب پیش‌گفته مشخص شد که دلایل محکمی وجود دارد تا کشورهای بیگانه و معاند و رسانه‌هایشان علی‌رغم علاقه به گروه و جریانی سیاسی اقدام به حمایت صریح و آشکار نکنند، نتیجه‌ای که از این گزاره می‌توان گرفت این است که نباید عدم‌حمایت صریح را به معنای عدم وجود رابطه و یا عدم‌حمایت دانست، بلکه اشکال دیگری از حمایت وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.
2.حمایت سلبی: این نوع حمایت باهدف ممانعت از پیروزی فرد یا جریانی که مطلوب کشورهای معاند بیگانه نیست مورداستفاده قرار می‌گیرد. حمایت سلبی و حمایت ایجابی دو پروژه هم‌زمان هستند؛ وقتی رسانه‌ای بیگانه علیه شخصی که نامزد انتخابات است تبلیغ کرده و اقدامات سلبی انجام می‌دهد درواقع این اقدام به تقویت رقیب انتخاباتی وی نیز منجر می‌شود که می‌تواند خواسته یا ناخواسته باشد. به این صورت که شاید هدف رسانه‌ی خارجی تنها تخریب چهره‌ی یک کاندیدا باشد و پیروزی کاندیدای رقیب او نیز مطلوب این رسانه نباشد، ولی صرف اقدام تخریبی و سلبی هم‌زمان که به ضرر یک‌طرف است، به نفع طرف دیگر نیز تمام می‌شود.
3.حمایت سیاه: نوع سوم حمایت کشورهای خارجی و رسانه‌های منتسب به آن‌ها از افراد و جریان‌های سیاسی به هنگام انتخابات وجود دارد که می‌تواند تا حدودی سلبی یا ایجابی باشد اما درعین‌حال به دلیل تفاوت‌هایی که دارد هیچ‌کدام از آن‌ها نیست. آنچه این نوع حمایت را از دو نوع پیش‌گفته متمایز می‌کند، بجای تفاوت درروش تفاوت در هدف است. در این نوع حمایت کشور بیگانه نفع خاصی در پیروزی فرد یا یک جریان سیاسی ندارد بلکه هدف کلی آن ایجاد تفرقه و اختلاف بین جریان‌های سیاسی داخلی و شکل‌دهی نوعی فتنه و آشوب است. وصف «سیاه» ازاین‌جهت برای نوع سوم حمایت بکار رفته است که عمدتاً هدف از آن جنگ روانی، معکوس نشان دادن حقایق و انحراف افکار عمومی از اتخاذ تصمیم درست هنگام رأی‌دهی است.
در هریک از اَشکال پیش‌گفته کشورها و رسانه‌های خارجی باهدف تأثیرگذاری بر روند انتخابات داخلی کشور وارد عمل می‌شوند و فعالیت می‌کنند. ممکن است این حمایت‌ها به نفع نامزدها صورت گرفته یا اینکه جریان‌های سیاسی را زیر چتر حمایتی خود بگیرند و یا غیر از دو حالت پیش‌گفته باهدف ایجاد ناآرامی و متشنج کردن فضا در سلامت انتخابات تشکیک ایجاد کنند. در تمامی این حالات امکان ایجاد پیوند نفوذی داخلی با جریان رسانه‌ای خارجی وجود دارد که می‌تواند آثار بسیار زیانباری را در پی داشته باشد.
سیاست‌های کلی انتخابات ابلاغ‌شده بهره‌گیری از حمایت‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی خارجی را با دو فرض، ممنوع اعلام کرده است:
فرض اول مربوط به ممنوعیت حالتی است که فرد، حزب یا جریان سیاسی باانگیزه‌های مختلف مادی و غیرمادی (به‌عنوان‌مثال زمانی که تبلیغات انتخاباتی از طریق رسانه‌های خارجی به لحاظ اقتصادی باصرفه‌تر باشد) بهصورت مستقیم اقدام به کسب حمایت رسانه‌های خارجی بکند. گفته شد که دلیل این ممنوعیت نیز گشوده شدن راه نفوذ و دخالت بیگانگان و دشمنان در امور داخلی کشور است.
فرض دوم اختصاص به حالتی دارد که یک رسانه خارجی بدون درخواست یک نامزد انتخاباتی –باهدف حمایت سلبی، ایجابی و یا سیاه- اقدام به تبلیغ به نفع او کند. در این حالت نامزد موردحمایت واقع‌شده، در چهارچوب سیاست‌های کلی انتخابات موظف است از رسانه‌ی خارجی و تبلیغاتی که به نفع او انجام می‌دهد اعلام برائت نموده و مرزبندی خود را با آن مشخص کند.
حمایت مالی
حمایت مالی و اقتصادی نوع دیگر حمایت است که ممکن است بیگانگان با اهداف و انگیزه‌های خاص خودشان از افراد و جریان‌های سیاسی داخلی به عمل‌آورند. هرچند این نوع از حمایت به‌سادگی و آسانی حمایت تبلیغاتی نباشد ولی بسیار مهم و قابل‌توجه است و این اهمیت دو دلیل عمده و کلی دارد:
اول اینکه وقتی کشوری حاضر می‌شود از یک کاندیدا یا حزب و یا جریان سیاسی داخلی حمایت مالی به عمل آورد به این معنی است که در پی ایجاد پایگاه نفوذ قوی در داخل برای خود است که این مسئله تهدید مستقیمی علیه استقلال کشور محسوب می‌شود.
و دوم اینکه وقتی مسئله‌ی حمایت مالی بیگانگان به‌خصوص در مقیاس گسترده به وجود آید می‌تواند عرصه‌ی سیاسی کشور را مانند آنچه در دوران قاجار و پهلوی وجود داشت، به جولانگاه کشورهای خارجی و بیگانگان تبدیل کند و نمایندگان مجلس و سیاسیون به دلیل وابستگی مالی که به بیگانگان پیدا می‌کنند بهعنوان مهره‌های این کشورها و در جهت منافع آن‌ها عمل کنند.
در کل حمایت مالی بیگانگان از گزینه‌های موردنظرشان در انتخابات به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود.
حمایت مالی مستقیم:
حمایت‌های مالی مستقیم در قالب فعالیت‌هایی مانند تأسیس صرافی، اعطای جوایز و یا اینکه واریز مستقیم پول انجام می‌شود. به دلیل حساسیت‌هایی که حمایت مالی مستقیم بیگانگان از افراد، گروه‌ها و جریان‌های سیاسی داخلی ایجاد می‌کند، این روش کمتر مورداستفاده قرار می‌گیرد. ازجمله این حساسیت‌ها، واکنش افکار عمومی است که در صورت افشای وجود حمایت‌های مالی خارجی موجب تخریب جایگاه کاندیداها در جامعه شده و باعث می‌شود در انتخابات مورد اقبال عمومی قرار نگیرند. به همین دلیل حمایت‌های مالی عمدتاً به شکل غیرمستقیم انجام می‌شوند.
حمایت مالی غیرمستقیم:
حمایت مالی غیرمستقیم بهصورت کلی می‌تواند به سه صورت انجام شود:
1.حمایت مالی از رسانه‌های منتسب به کاندیداها، احزاب و جریان‌های سیاسی: ممکن است کشور بیگانه برای کمک به پیروزی گزینه‌های موردنظر خود در انتخابات مختلف رسانه‌های داخلی که به نفع آن‌ها فعالیت می‌کنند را موردحمایت مالی قرار دهد که یک نوع کمک مالی غیرمستقیم محسوب می‌شود.
2.کمک در تأمین هزینه تبلیغات میدانی انتخاباتی: امکانات تبلیغی میدانی (مانند پوستر، برنوشته و مکان برای برپایی ستاد انتخاباتی) از مهم‌ترین نیازهای تبلیغات انتخاباتی محسوب می‌شود که معمولاً هم هزینه‌های بالایی برای تأمین آن‌ها لازم است. کمک بیگانگان به تأمین این امکانات از اشکال حمایت مالی غیرمستقیم محسوب می‌شود.
3.کمک مالی غیرمستقیم در پوشش کمک به نهادهای عام‌المنفعه و سازمان‌های مردم‌نهاد
نتیجه‌گیری
حمایت بیگانگان از افراد، احزاب و جریان‌های سیاسی داخلی که معمولاً قبل و یا در ایام انتخابات صورت می‌گیرد آفات و آسیبهای بسیاری را متوجه نظام سیاسی و استقلال کشور می‌کند. عدم سلامت انتخابات و نفوذ بیگانگان در آن مستقیماً جمهوریت نظام که یکی از دو رکن اساسی آن است را تهدید می‌کند و می‌تواند موجب تهدید امنیت ملی کشور نیز بشود که پرداخت به این وجه مسئله خارج از موضوع و ظرفیت این نوشته بود و می‌تواند موضوع بررسی‌های بعدی قرار بگیرد.
بهصورت کلی حمایت بیگانگان همان‌طور که در سیاست‌های ابلاغی انتخابات آمده است بهصورت کلی و کلان به دودسته‌ی «حمایت‌های رسانه‌ای» و «حمایت‌های مالی» تقسیم می‌شوند. گفته شد که حمایت رسانه‌ای می‌تواند به یک‌شکل یا تلفیقی از هر سه شکل ایجابی، سلبی و حمایت سیاه باشد. بعلاوه حمایت سیاسی نیز اغلب در قالب حمایت رسانه‌ای انجام می‌شود. در این روند رسانه‌های خارجی موضع تعیین‌کننده له یا علیه نامزدها، احزاب و جریان‌های سیاسی می‌گیرند. ممکن است که این مواضع در نگاه اول بجای افراد متوجه جریان‌ها باشد اما درنهایت نفی یا تائید جریان‌ها نیز به نفی یا تائید افرادی که پشت آن جریان قرار دارند منتهی می‌شود. لذا طبق سیاست‌های کلی ابلاغ‌شده در قانون انتخابات، نامزدها و جریان‌های سیاسی که موردحمایت رسانه‌ای بیگانگان قرار می‌گیرند می‌بایست از این رسانه‌های اعلام برائت کرده و با آن‌ها مرزبندی نمایند.
حمایت‌های مالی نیز به دلیل حساسیت‌هایی که وجود دارد کمتر بهصورت مستقیم و بلا واسطه انجام می‌شود و اکثراً این حمایت‌ها بهصورت غیرمستقیم و در پوشش فعالیت‌های عام‌المنفعه صورت می‌پذیرند. با توجه به ممنوعیت برخورداری از این حمایت‌ها و اینکه بهصورت پنهان صورت می‌پذیرند وظیفه‌ی کشف و برخورد با متخلفین بر عهده‌ی دستگاه‌های ذی‌ربط به‌ویژه قوه قضائیه است که در سیاست‌های کلی انتخابات نیز آمده است.
