اندیشکده راهبردی تبیین – جنگ عربستان علیه یمن در حالی وارد سومین سال شده است که به نظر می‌رسد بیش از پیش فضا ابهام انگیز و غیر روشن است. حجم بالای کشته‌ها و ویرانی یمن آینده این کشور را روشن و امیدوار نشان نمی‌دهد. جنگ ویرانگر سعودی‌ها و ائتلاف عربی علیه یمن در حالی در آستانه ورود به سومین سال خود قرار دارد که بر اساس آمار ۳۴۸۶۳ نفر کشته و زخمی شده‌اند که از بین آن‌ها، ۱۰ هزار کودک و زن و ۲۵ هزار نوجوان‌اند. ائتلاف عربی ضد یمن به سرکردگی عربستان، از آغاز تجاوز خود به یمن بیش از ۲۵۲۴۳۸۰ موشک زمین به هوا، بمب‌های خوشه‌ای، فسفری، حرارتی و غیره استفاده کرده و همه آن‌ها برای اهدافی مسکونی و انسانی استفاده شده است.
بر اساس گزارش سازمان ملل یمن طی دو سال که شاهد جنگ نابرابر علیه خود بود، تحت شدیدترین محاصر‌ه‌ها قرار گرفته است و مردم آن در نتیجه محاصره دریایی، زمینی و هوایی در شرایط اسف‌باری به سر می‌برند. ۲۰ میلیون نفر نیازمند دریافت کمک‌های انسانی فوری هستند. ۲ میلیون کودک یمنی از آموزش محروم شدند. ۳ میلیون کودک از سوءتغذیه رنج می‌برند. ۱۰ میلیون کودکی یمنی به مراقبت‌های بهداشتی نیاز دارند. ۸ هزار کودکی یمنی روزانه بر اثر نبود دارو و شیوع بیماری‌های کشنده جان خود را از دست می‌دهند. ۳ میلیون شهروند یمنی آواره و بی‌سرپناه شده‌اند و ۱۵ میلیون در حالت گرسنگی به سر می‌برند.[1]
آیا سعودی‌ها به دنبال تغییر وضعیت میدانی‌اند؟
اما آنچه موجب شده است سعودی‌ها را به تغییر وضعیت کنونی و رهایی آنان از چالش یمن امیدوار نماید، اشغال بنادر ساحلی یمن از جمله ذباب، مخا و میدی توسط ائتلاف عربی است. ضمن آنکه تغییر دولت مستقر در کاخ سفید و حضور پر رنگ‌تر ارتش آمریکا در دریای سرخ و همچنین تشدید حملات گوناگون به القاعده موجب شده است سعودی‌ها را به تغییر وضعیت مصمم‌تر نماید. پس از سقوط بندر مخا در استان تغز تحولات میدانی یمن باری دیگر مانند سال نخست جنگ یمن سرعت زیادی به خود گرفت. درگیری‌ها در استان جوف و همچنین پادگان خالد بن ولید در سه راهی تعز-حدیده-مخا با آتش بالای هم‌پیمانان متجاوز سعودی و مقاومت سرسختانه ارتش یمن و نیروهای انقلابی ادامه دارد. افزایش عملیات آمریکا در شرق یمن علیه القاعده، حمله به یک پایگاه راداری در نزدیکی حدیده، اظهارات مقامات نظامی آمریکا در حمایت از سعودی‌ها و… بخشی از چراغ سبزآمریکا به سعودی‌هاست.[2]
شاید بتوان اصلی‌ترین دلیلی را که نشان دهنده تغییر راهبرد سعودی‌ها دانست، آرایش نظامی و میدانی آنان در بنادر حاشیه دریای سرخ بالاخص در تعز، مخا و حدیده است؛ اما حال سؤال آن است که سناریوهای محتمل از سوی سعودی‌ها در این برهه از وضعیت یمن با توجه به آنچه در بالا از وضعیت کنونی یمن تشریح شد، چه می‌باشد؟
سناریوهای سعودی‌ها حول بندر حدیده
در ابتدا ذکر این نکته ضروری است که تصرف حدیده از سوی ائتلاف سعودی امری چندان ساده نیست و به نظر می‌رسد حداقل در کوتاه مدت این امر امکان پذیر نباشد. ضمن آنکه برای تحقق این امر نیروی دریایی، هوایی و زمینی ائتلاف و دیگر حامیان غربی وی باید هم زمان و منسجم در حدیده فعال شوند تا سقوط این بندر به واقعیت نزدیک شود. لذا در سناریوها این تذکر هم لحاظ شده است. ضمن آنکه برخلاف تصور بسیاری علی رغم نزدیکی صنعا به حدیده به دلیل مانع شدن مناطق کوهستانی و کوه‌های بلند در این منطقه، پیشروی از حدیده به‌سوی صنعا هم به سادگی نخواهد بود.
- تصرف حدیده، تکمیل کننده طرح فدرالی شدن یمن
برای درک اهمیت بنادر دریای سرخ، باید نیم‌نگاهی به سناریو اقلیمی کردن یمن انداخت. سناریوی مطلوب برای سعودی‌ها در یمن را می‌توان در طرح شش فدرالی شورای همکاری خلیج فارس که از سوی سعودی‌ها ارائه شد، مشاهده نمود. فدرالی شدن یمن، برون‌داد اصلی کنفرانس گفتگوی ملی یمن در اوایل سال ۲۰۱۴ میلادی نیز بود که تقسیم این کشور به شش منطقه‌ی فدرالی را پیشنهاد کرده بود.[3] این شش منطقه‌ی فدرالی عبارت بودند از:
۱- اقلیم حضرموت به مرکزیت المکلا؛ ۲- اقلیم سبا به مرکزیت سبا؛ ۳- اقلیم عدن به مرکزیت عدن ۴- اقلیم الجند به مرکزیت تعز ۵- اقلیم ازال به مرکزیت صنعاء ۶- اقلیم تهامه به مرکزیت حدیده
در واقع، از شش اقلیم یمن، دو اقلیم حضرموت و عدن در جنوب و چهار اقلیم سبا، الجند، ازال و تهامه در شمال هستند.[4]
نقشه بالا به خوبی اهمیت استان حدیده در شکل گیری فدرال تهامه به مرکزیت بندر حدیده را نشان می‌دهد. یکی از سناریوهای محتمل حول تحولات اخیر را می‌توان تلاش محور سعودی برای تکمیل اشغال تعز و سپس پیش روی در ساحل تا بندر حدیده و سپس تداوم نبرد در بندر میدی در شمال استان حجه که یکی دیگر از شهرهای فدرال تهامه است دانست؛ تا بدین منظور مقدمات شکل گیری طرح فدرال شش گانه را رقم بزنند. هرچند تصرف بندر حدیده و تداوم مناطق اشغالی تا بندر میدی شمالی‌ترین نقطه استان حجه بر روی زمین امری بسیار پیچیده و غیرممکن به نظر می‌رسد؛ اما تحولات یمن نشان داده است چندان هم قابل پیش بینی نیست. خیانت برخی قبایل، حضور آمریکا و تشدید وحشیانه حملات هوایی و دریایی ممکن است این رؤیا را برای سعودی‌ها ممکن سازد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
- محاصره زمینی و دریایی حدیده، مقدمه‌ای برای تن دادن صنعا به سازش
یکی از سناریوهای محتملی که به نظر می‌رسد از مورد نخست، واقعی‌تر و دست‌یافتی‌تر است، محاصره بندر مهم و حیاتی حدیده است. بندر حدیده که به عروس دریای سرخ معروف است، در 226 کیلومتری شهر صنعا پایتخت یمن قرار دارد. این شهر، دومین بندر تجاری بزرگ یمن بعد از بندر عدن است و به دلیل داشتن امکانات صادرات و واردات و نزدیکی به معابر بین‌المللی حمل و نقل کالا از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد. امروزه بخش بسیار زیادی از مواد غذایی یمن از این بندر وارد یمن می‌شود و به نوعی می‌توان این بندر را شاه رگ اقتصادی و حیاتی صنعا دانست. لذا تصرف این بندر یا تکمیل محاصره‌ی آن، صنعا و دیگر استان‌هایی که اکنون در اختیار حامیان دولت انصارالله و علی عبدالله صالح قرار دارد را از منظر اقتصادی و غذایی بسیار در وضعیت بغرنج‌تری قرار خواهد داد.
در ماه‌های اخیر سعودی‌ها بستن بندر حدیده را از طریق دریا آغاز نموده‌اند که با واکنش‌های زیادی همراه شده است. به‌طور مثال ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه اظهار داشت: «برنامه‌ها و طرح‌هایی که برای یورش به بندر حدیده در غرب یمن تنظیم شده موجب فرار ساکنان این منطقه و گسترش آشوب در آن خواهد شد و در نهایت به نفع گروه‌های تروریستی القاعده و داعش تمام می‌شود. افزایش اقدامات خصمانه در یمن شرایط فاجعه‌بار انسانی در این کشور را وخیم‌تر خواهد کرد.»[5]
حامیان دولت صنعا و انصارالله هم در اعتراض به این امر تظاهراتی تحت عنوان «نان» از مقر سازمان ملل در صنعا تا بندر حدیده طی چند روز انجام دادند. برگزار کنندگان راهپیمایی اعلام کردن این راهپیمایی با هدف نشان دادن مخالفت مردمی یمن با هدف قرار گرفتن تنها شریان حیاتی 30 میلیون یمنی آغاز شد و ساکنان استان‌های مختلف یمن با پای پیاده به سوی این بندر حرکت کردند تا صدای خود را به جهانیان برسانند.[6]
باید دید آیا سعودی‌ها این سناریو را یعنی محاصره حدیده را تا چه میزان و در چه مدت زمانی ادامه خواهند داد؟ و آیا این فشار اقتصادی و روانی انصارالله و علی عبدالله صالح را مجبور به پذیرش صلح با شروط سعودی‌ها خواهد نمود؟ تشدید محاصره و بغرنج‌تر شدن وضعیت انسانی در یمن مشروعیت انصارالله را می‌تواند دچار چالش نماید.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
- حدیده منطقه‌ای بین‌المللی و بهانه‌ای برای حضور آمریکا در یمن
همان‌گونه که در مقدمه گفته شد آمریکا پس از تغییر دولت، نقش خود را در یمن پررنگ‌تر و جدی‌تر دنبال نموده است. اولین اقدام جدی ارتش در دوران ترامپ در 11 بهمن رخ داد. وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) اعلام کرد که در این عملیات ۴۱ تن از اعضای شاخه القاعده در شبه جزیره عرب کشته شدند. پس از این حمله یک مسئول نظامی آمریکا اعلام کرد که دونالد ترامپ، به نیروهای ویژه این کشور مجوز آغاز حمله‌ای زمینی به پایگاه القاعده در یمن را صادر کرد و هدف از این حمله جمع آوری اطلاعات از این گروه تروریستی بود.[7]
پس از اتفاق بالا انصارالله و ارتش یمن در اقدامی هوشمندانه که نشان دهنده برداشت آنان از تغییر نقش آمریکا در یمن بود، در اقدامی چند ناوچه سعودی را در دریای سرخ و نزدیکی حدیده مورد هدف موشک قرار دادند. یکی از آن‌ها که ناوچه پیشرفته که «المدینه» نام داشت، حامل ۱۷۶ سرباز، افسر و یک فروند بالگرد بود. این حمله زمانی رخ داد که سعودی‌ها تصمیم به تشدید تهاجم به حدیده گرفته بودند و بندرهای مهم مخاء و ذباب در نزدیکی باب المندب توسط نیروهای وابسته به سعودی‌ها تصرف شده و دو ناو آمریکایی برای استقرار در نزدیکی‌های حدیده مأموریت یافته‌اند.
از نکات جالب این اتفاق ادعای آمریکایی‌ها بود. مقامات وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) مدعی شدند که حمله به ناوچه ائتلاف عربستان در آب‌های حدیده در غرب یمن با هدف نشانه گرفتن یکی از ناوهای آمریکایی انجام گرفته است. پنتاگون توضیح نداد چگونه، هدف شناورهای آمریکایی بوده اما شناور سعودی با موشک ارتش یمن منهدم شده است. پیش‌تر نیز آمریکا با ادعایی مشابه همین ادعا، به رادارهای ارتش یمن در جنوب این کشور حمله کرده بود.[8]
لذا می‌توان گفت شاید یکی از سناریوها حول حدیده و تمرکز بر آن، مقدمه سازی برای تبدیل این بندر به یک منطقه بین‌المللی به بهانه حمایت انسان دوستانه و صدور مواد غذایی به درون یمن است. این سناریو در ادبیات ترامپ در گفتگوی تلفنی‌اش با ملک سلمان برای ایجاد منطقه امن پرواز در یمن قابل جستجوست. ضمن آنکه احمد عسیری سخنگوی ائتلاف عربی رسماً بارها خواهان تبدیل شدن بندر حدیده به منطقه‌ای بین‌المللی شده است. این سناریو با فشار بین‌المللی و آمریکا تحقق پذیرترین راه برای دست یابی سعودی‌ها به بندر حدیده و تصرف این منطقه راهبردی است.
جمع‌بندی
تحقق هر کدام از سه سناریو گفته شده در بالا، معادلات یمن را بسیار تغییر خواهد داد. سناریو اول یعنی تصرف نظامی این بندر به منظور تحقق طرح فدرالی به نظر می‌رسد از نظر میدانی و نظامی به این سادگی‌ها در زمان کوتاه ممکن نخواهد بود. حتی در صورتی که آمریکایی‌ها از دریا هم به صورت مستقیم وارد عمل شوند، شانس سعودی‌ها در این امر بالا نخواهد بود؛ اما به‌هرحال، می‌توان به عنوان یکی از سناریوها و اهداف سعودی‌ها مدنظر قرار داد.
سناریو دوم یعنی تشدید محاصره به منظور کاهش مشروعیت و حمایت از انصارالله و دولت صنعا در میان قبائل و مردم یمن بر اثر رسیدن به مرز فاجعه انسانی، به نظر محتمل‌تر به نظر می‌رسد و این سیاست غیرانسانی تاکنون یکی از راهبردهای سعودی‌ها در یمن طی سه سال گذشته بوده و خواهد بود. لذا انصارالله باید برای این چالش و خطر تدبیرهای جدی و فوری‌ای اتخاذ نماید. ضمن آنکه قبائل ساحلی و غرب صنعا چندان به انصارالله و علی عبدالله صالح وفادار نیستند و در صورت سقوط حدیده ممکن است به ائتلاف عربی بپیوندند.
اما سومین سناریو یعنی اعلام حدیده به منطقه‌ای بین‌المللی و بهانه‌ای برای حضور آمریکا در یمن با توجه به تیم ترامپ و روشن‌تر شدن سیاست منطقه‌ای وی، چندان دور از انتظار نیست. مشغول شدن درونی کشورهای حامی مقاومت بالاخص جمهوری اسلامی ایران در زمان انتخابات و عدم ثبات و امنیت احتمالی، می‌تواند مهره‌های پازل را برای تحقق سناریو سوم به اجرا نزدیک‌تر نماید.
منابع:
[1] «جنایات عربستان علیه یمن طی ۷۰۰ روز به زبان آمار و ارقام» وب‌سایت خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ ۸ اسفند ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13951208001880
[2] «سرعت گرفتن تحولات میدانی یمن پس از ماه‌ها رکود»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 2 اردیبهشت 96، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[3] برای مطالعه بیشتر ر.ک : سید رضی عمادی، « فدرالی شدن یمن؛ مواضعِ بازیگران و پیامدها»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 14 بهمن 94، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[4] صورة موضحة بالالوان لكل أقليم جديد في خريطة دولة اليمن الاتحادية:
http://www.voice-yemen.com/news75874.html
[5] «نگرانی روسیه از تصمیم ائتلاف سعودی برای حمله به بندر حدیده یمن»، وب‌سایت خبرگزاری ایسنا، منتشر شده در تاریخ 24 اسفند 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.isna.ir/news/95122416017
[6] «بیانیه شرکت کنندگان در راهپیمایی نان یمن در بندر حدیده»، وب‌سایت خبرگزاری فارس، منتشر شده در تاریخ 5 اردیبهشت 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13960205000514
[7] «عملیات آمریکا در یمن با مجوز ترامپ انجام شد/یکی از کشته‌های عملیات دختر انور العولقی بود»، وب‌سایت خبرگزاری ایسنا، منتشر شده در تاریخ 11 بهمن 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.isna.ir/news/95111107216
[8] «پنتاگون: حمله انصارالله به ناوچه عربستان قرار بود علیه کشتی جنگی آمریکا صورت بگیرد»، وب‌سایت خبرگزاری ایسنا، منتشر شده در تاریخ 13 بهمن 95، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.isna.ir/news/95111308984
