اندیشکده راهبردی تبیین – چهارمین دور گفتگوهای ایران با «هلگا اشمید»، معاون سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و نمایندگان چهار کشور آلمان، فرانسه، ایتالیا و بریتانیا درباره بحران یمن، 19 آذرماه 1397 در بلژیک برگزار شد که در این نوشتار به دلایل، اهداف و کارکردهای این گفتگوها بر بحران یمن خواهیم پرداخت.

 

1-دلایل آغاز گفتگوها میان ایران و اروپا

گفتگوها میان ایران و اتحادیه اروپا و نمایندگان چهار کشور اروپایی از سال 1396 آغاز و تاکنون چهار دور از این گفتگوها برگزار شد. نخستین دور این گفتگوها اسفند 96 در مونیخ آلمان، دومین دور گفتگوها اردیبهشت ماه 97 در رم ایتالیا و سومین دور نیز روز 21 شهریورماه در بروکسل برگزار شد. در خصوص دلایل آغاز گفتگوهای ایران و اتحادیه اروپا می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-1- تبدیل بحران یمن به فاجعه انسانی

یکی از مهم‏ترین دلایل آغاز گفتگوها میان ایران و اروپا، تداوم بحران یمن و تبدیل آن به یک فاجعه بشری است. جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن از 26 مارس 2015 آغاز شد. زمانی که گفتگوهای ایران و کشورهای اروپایی در فوریه 2018 آغاز شد، مقام‏ها و شخصیت‏های بین ‏المللی از جمله «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد در چند نوبت اعلام کرده بودند که فاجعه انسانی در یمن بزرگ‏ترین فاجعه انسانی دهه‏ های اخیر در جهان است. حتی یک مقام رسمی سازمان ملل روز 7 ژانویه 2018 اعلام کرده بود که یمن می‏تواند با بدترین بحران بشردوستانه 50 سال اخیر مواجه شود. مطابق گزارش سازمان ملل تا پیش از آغاز گفتگوهای ایران و کشورهای اروپایی دست کم 5 هزار یمنی کشته شده بودند، سوء تغذیه شدید جان میلیون‏ها نفر را تهدید می‏ کرد، بیماری «وبا» در حال گسترش بود. یونیسف نیز در گزارشی اعلام کرده بود که از آغاز سال 2017 در هر 10 دقیقه یک کودک یمنی کشته می‏شد. (Nasser, 8 January 2018) با توجه به این پیامد وخیمی که جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن داشته است، گفتگوهای ایران با اتحادیه اروپا و چهار کشور اروپایی آغاز شد. تداوم این جنگ و شدیدتر شدن فاجعه انسانی طی یک سال اخیر نیز سبب شد مراحل بعدی گفتگوها نیز برگزار شود. «سید عباس عراقچی»، معاون وزیر خارجه ایران دلایل انسانی و مشکلات و رنج‏ هایی که مردم یمن مواجه هستند را دلیل این گفتگوها عنوان کرد. (خبرگزاری فارس، 28/9/1397)

 

 

2-1- بهره ‏گیری از نفوذ جمهوری اسلامی ایران

یکی از دلایل اصلی آغاز گفتگوهای ایران و اروپا درباره یمن، بهره ‏گیری از نفوذ جمهوری اسلامی ایران برای نجات عربستان از باتلاق یمن است. واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران و انصارالله یمن از هویت مشترک مذهبی و سیاسی برخوردار هستند. در همین حال، انصارالله نیز مانند جمهوری اسلامی ایران به لحاظ سیاسی بر استقلال یمن تأکید دارد و با هر گونه مداخله خارجی در این کشور مخالف است. این دو عامل بیش از همه در آغاز جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن و در ادامه نیز بر تلاش عربستان و متحدانش برای کنار گذاشتن انصارالله از بطن سیاست و قدرت در یمن و به حاشیه راندن مجدد وی تأثیر داشته است. با توجه به هویت مذهبی و سیاسی مشترک جمهوری اسلامی ایران و انصارالله یمن، تئوری جنگ نیابتی میان عربستان سعودی و ایران در زمین یمن مطرح شد. از این‏رو، اتحادیه اروپا و چهار قدرت اروپایی بر این باور هستند که از طریق گفتگو با جمهوری اسلامی ایران، قادر خواهند بود که انصارالله را به انعطاف در مذاکرات با دولت مستعفی یمن ترغیب کنند. این اقدام در عمل با هدف نجات عربستان از باتلاق یمن، ممانعت از نقش‏آفرینی انصارالله به عنوان «قدرت برتر» در یمن و همچنین حفظ ساختار کنونی سیاسی در این کشور انجام می‏شود.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

جمهوری اسلامی ایران تاکنون بارها ضمن محکوم کردن مداخله خارجی در امور یمن، اعلام کرده است که خواستار پایان دادن به بحران در این کشور است. در همین راستا، «حسین جابری انصاری»، دستیار ارشد وزیر خارجه ایران در امور سیاسی گفت یکی از اهداف سیاست منطقه ‏ای ایران تلاش برای پایان دادن به بحران یمن است. از سوی دیگر، جمهوری اسلامی ضمن نگاه واقع ‏بینانه به سیاست و قدرت در یمن، خواستار تمرکز قدرت در این کشور در اختیار انصارالله نیست بلکه جمهوری اسلامی ایران، انصارالله یمن را یکی از مهم‏ترین بازیگران در ساختار قدرت این کشور می‏داند و خواستار سهیم شدن انصارالله در فرآیند توزیع قدرت در یمن است. از این‏رو، جمهوری اسلامی ایران نیز از نقش‏آفرینی در فرآیند احیای مذاکرات میان گروه‏های یمنی و دستیابی به یک راه حل سیاسی برای خاتمه دادن به بحران کنونی یمن استقبال، و مذاکرات با اتحادیه اروپا و چهار کشور اروپایی را آغاز کرده است.

3-1- مذاکره درباره یمن با هدف تأثیرگذاری بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

یکی دیگر از دلایل آغاز مذاکره میان جمهوری اسلامی ایران و اروپا درباره یمن، تلاش اروپایی‏ها برای تأثیرگذاری بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. کشورهای اروپایی به همراه آمریکا پس از توافق هسته‏ ای با ایران، تلاش زیادی انجام دادند تا در دو موضوع سیاست خارجی و توانمندی موشکی نیز با جمهوری اسلامی ایران مذاکره کنند، اما ایران با این درخواست آنها موافقت نکرده است. سیاست ترامپ مبنی بر خارج کردن آمریکا از برجام سبب درخواست اتحادیه اروپا از ایران برای مذاکره در خصوص یمن شد تا شاید ترامپ به باقی ماندن در برجام متقاعد شود، اما این رویکرد اروپا سبب ماندن آمریکا در برجام نشد. پس از خروج آمریکا از برجام، جمهوری اسلامی ایران و 5 کشور بریتانیا، فرانسه، آلمان، چین و روسیه اعلام کردند که در توافق هسته ‏ای باقی خواهند ماند و امکان بهره‏ مندی ایران از مزایای برجام را فراهم خواهند کرد. با این حال، به نظر می‏رسد سه کشور اروپایی فرانسه، بریتانیا و آلمان باقی ماندن در برجام و ایجاد ساز وکار مالی ویژه با ایران برای کاستن از آثار اقدام‏های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران را به تداوم مذاکره با تهران در خصوص سیاست منطقه‏ ای آن از جمله درباره بحران یمن مشروط کرده ‏اند. بنابراین، یکی از دلایل تداوم مذاکره با اتحادیه اروپا و چهار کشور اروپایی در خصوص یمن، پیوند زدن این موضوع با سازوکار مالی ویژه توسط کشورهای اروپایی است. 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

2-تحلیل محتوا و کارکرد چهار دور مذاکرات طرفین

اگرچه اطلاعات دقیق و مستندی در خصوص محتوای مذاکرات میان ایران و اروپا وجود ندارد، اما با بهره‏ گیری از اظهارات شرکت کنندگان در این مذاکرات می‏ توان موارد زیر را در این خصوص بیان کرد:

1-2- فراهم کردن زمینه احیای مذاکرات یمنی- یمنی

به نظر می‏رسد یکی از محورهای گفتگو در این مذاکره، فراهم کردن زمینه احیای مذاکرات یمنی- یمنی است. مذاکرات میان گروه‌های یمنی از اوت 2016 متوقف شده و تا دسامبر 2018 مذاکره‏ای میان این گروه‏ها برگزار نشده بود. بنابراین، در مذاکرات اروپا با ایران، از جمهوری اسلامی ایران درخواست شد تا به واسطه نوع رابطه با انصارالله، هیئت ملی یمن را به حضور در پای میز مذاکرات ترغیب کند. در همین راستا «فدریکا موگرینی»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پس از برگزاری مذاکرات استکهلم در دسامبر 2018، برگزاری این مذاکرات را نتیجه نقش تأثیرگذار جمهوری اسلامی ایران دانسته و گفت: «مذاکرات سوئد درباره اوضاع یمن، نتیجه گفتگوی اتحادیه اروپا با ایران درباره همکاری منطقه‏ای است.» (خبرگزاری تسنیم، 19 آذر 1397). «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز به نقش سازنده ایران در غرب آسیا اشاره کرد و گفت: «در وضعیت کنونی که خاورمیانه با بحران‏های مختلف مواجه است، جمهوری اسلامی ایران کشوری مهم و دارای نقشی سازنده به خصوص در سوریه و یمن است.» (دینیاریان، 29 دی 1397) «مارگارت والستروم»، وزیر خارجه سوئد نیز در دسامبر 2018 در دیدار با «سید‌ ‌عباس ‌عراقچی»، معاون سیاسی وزارت امور خارجه از ایران به خاطر نشان دادن حسن نیت و حمایت از مذاکرات یمنی- یمنی به میزبانی سوئد تقدیر کرد. در همین حال، «سید عباس عراقچی» نیز در این دیدار با اشاره به نتایج مثبت مذاکرات یمنی- یمنی، گفت: «سیاست منطقه‏ای جمهوری اسلامی ایران همواره مبتنی بر تعامل در راستای استقرار ثبات، امنیت، توسعه و فرآیندهای سیاسی است و ایران به نقش سازنده خود برای موفقیت یمنی- یمنی ادامه خواهد داد.» (خبرگزاری فارس، 28/9/1397)

2-2- فراهم کردن زمینه اجرای توافق استکهلم

از بندهای مهم توافق شده در مذاکرات استکهلم، اجرای آتش بس در «الحدیده»، فراهم کردن زمینه ارسال کمک‏های بشردوستانه به این منطقه و همچنین تبادل اسراء میان گروه‏های یمنی بود. به نظر می‏رسد پس از برگزاری مذاکرات استکهلم و دستیابی گروه‏های یمنی به توافق، چگونگی اجرای بندهای این توافق محور گفتگوی 10 دسامبر میان جمهوری اسلامی ایران و اروپا بود. در واقع، تا پیش از برگزاری مذاکرات استکهلم، فراهم کردن زمینه احیای مذاکرات هدف گفتگوها میان ایران و اروپا درباره یمن بود و پس از مذاکرات استکهلم نیز فراهم کردن زمینه اجرای بندهای توافق شده در استکهلم، محور چهارمین دور گفتگو میان ایران و اروپا در خصوص یمن بود.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

نکته مهم این است که هدف اصلی در احیای مذاکرات و سپس اجرای بندهای توافق، پایان و یا دست کم کاستن از شدت بحران در یمن است، بحرانی که بزرگ‏ترین فاجعه بشری دهه‏های اخیر در جهان را رقم زده است. بنابراین، باید گفت که اهداف انسان‏دوستانه و هنجاری، محور مرکزی گفتگوی اتحادیه اروپا و چهار کشور بزرگ اروپایی با جمهوری اسلامی ایران در خصوص یمن است. تفوق جهت‏گیری هنجاری و بشردوستانه در مذاکرات اروپا با ایران در حالی است که در موضع‏گیری عربستان سعودی و آمریکا به یمن، نگاه سیاسی، غیرهنجاری و ضد انسانی تفوق دارد.

 

3-الزام ‏های جمهوری اسلامی ایران برای نقش‌آفرینی بهتر در چارچوب این نشست‌ها

تمایل اروپا از یک سو و چهار کشور بزرگ اروپایی (بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایتالیا) از سوی دیگر برای مذاکره با جمهوری اسلامی ایران در خصوص بحران یمن بیش از همه گویای پذیرش موقعیت منطقه‏ای جمهوری اسلامی ایران توسط اروپایی‏ها و نقش‏آفرینی آن در موضوع‏های منطقه‏ای از جمله بحران یمن است. از این‏رو نیاز است جمهوری اسلامی ایران برای نقش‏آفرینی بهتر موارد زیر را در نظر گیرد.

• در منطقه غرب آسیا که اغلب تحولات بر اساس هویت‏های مشترک شکل می‏گیرد، انصارالله بازیگری با هویت مشترک با جمهوری اسلامی ایران است و با توجه به اینکه عربستان سعودی سعی دارد نظام سوریه را که متحد جمهوری اسلامی ایران است، تضعیف کند، حضور انصارالله در ساختار قدرت یمن، امتیازی مهم برای جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود.
• اگرچه عربستان سعودی در مذاکرات میان ایران و اروپا حضور ندارد، اما این کشور در مذاکرات میان گروه‏های یمنی حضور دارد، زیرا هیئت مستعفی یمن در ریاض مستقر است و عملاً نماینده عربستان در مذاکرات با انصارالله محسوب می‏شود. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران باید در مذاکرات با اروپا، خواسته‏های خود را از عربستان سعودی نیز به خصوص درباره جنگ علیه یمن مطرح کند و به نوعی خواستار اعمال فشار اتحادیه اروپا و چهار کشور بزرگ اروپایی بر عربستان، برای متوقف کردن جنگ شود.
• جمهوری اسلامی ایران همان‏گونه که در سیاست «اعلامی» خود خواستار پایان بحران یمن شد، باید در سیاست «اعمالی» خود نیز در این مسیر حرکت کند، زیرا فرسایشی شدن جنگ علیه یمن عملاً منافع جمهوری اسلامی ایران را تأمین نمی‏کند.
• روابط عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران پس از روی کار آمدن ملک سلمان و پسرش، روندی نزولی طی کرده و از «رقابت» به «خصومت» کاهش پیدا کرده است، خصومتی که افزایش تهدیدها را علیه جمهوری اسلامی ایران پیگیری می‏کند. از این رو، لازم است در مذاکراتی که میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اروپایی جریان دارد، ابعاد حقوق بشری فاجعه یمن که توسط عربستان رخ داد، برجسته شود. با توجه به سم‏پاشی‏هایی که آل سعود علیه جمهوری اسلامی ایران انجام می‏دهد و با توجه به شکافی که میان ریاض و کشورهای اروپایی طی ماه‏های اخیر ایجاد شده است، جمهوری اسلامی ایران می‏تواند از این وضعیت به عنوان فرصتی برای دست کم خنثی‏سازی سیاست‏های ضد ایرانی عربستان بهره گیرد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

نتیجه‏ گیری

مارس 2019 چهارمین سال جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن خاتمه می‏یابد و این جنگ وارد پنجمین سال خود خواهد شد. در حالی که مذاکرات میان گروه‏های یمنی از اوت 2016 متوقف شده بود، از فوریه 2018 جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا و چهار کشور اروپایی مذاکراتی را با هدف احیای مذاکرات میان گروه‏های یمنی، دستیابی به یک راه حل برای این بحران و متوقف کردن فاجعه انسانی در یمن آغاز کردند که تاکنون چهار دور از این مذاکرات برگزار شده است. پس از برگزاری مذاکرات استکهلم و توافق گروه‏های یمنی در این مذاکرات، فدریکا موگرینی، آنتونیو گوترش و وزیر خارجه سوئد به نقش سازنده جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به این توافق اذعان کرده‏اند که این موضوع حاکی از جایگاه و موقعیت منطقه‏ای جمهوری اسلامی ایران است. نکته پایانی این است که تحولات یمن و نقشی که جمهوری اسلامی ایران در این تحولات از جمله در مذاکرات یمنی- یمنی ایفا می‏کند، گویای این است که یمن دیگر حیات خلوت عربستان سعودی نیست.   

 

فهرست منابع

1-دینیاریان آتوسا، (29 دی 1397)، اذعان گوترش به نقش سازنده ایران در منطقه، پارس تودی، قابل دسترسی در آدرس:

http://parstoday.com/fa/america-i158662

2-خبرگزاری تسنیم، (19 آذر 1397)، اعتراف موگرینی به نقش تأثیرگذار ایران در برگزاری مذاکرات یمن در سوئد، قابل دسترسی در آدرس:

 

http://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/09/01/1895938

3-خبرگزاری فارس، (28/9/1397)، عراقچی: ایران به نقش سازنده خود برای موفقیت مذاکرات یمنی- یمنی ادامه می‏دهد، قابل دسترسی در آدرس:

 

https://www.farsnews.com/news/13970928001340

4-منابع انگلیسی:

• Nasser Afrah, (8 January 2018), Yemen: 2017 in Review open Democracy, https://www.opendemocracy.net/north-africa-west-asia/afrah-nasser/yemen-2017-in-review