اندیشکده راهبردی تبیین – آنچه در ادامه می‌آید، ترجمه گزارش موسسه مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی (INSS) در یکسالگی برجام است که توسط گروه رصد اندیشکده راهبردی تبیین صورت گرفته است.

***

سناریوهای بد بینانه تر، درمورد عدم پایبندی ایران به تعهدات خود یا تلاش مخفی این کشور برای پیشرفت برنامه هسته ای خود، بر قرائتی مخدوش از راهبرد ایران استوار است. سیاست تهران در حوزه هسته ای به شدت محتاطانه و ریسک گریز است. در توافق هسته ای ایران توانست مشروعیت خود به عنوان یک کشور در آستانه دست یابی به سلاح هسته ای را به دست آورد و بعید است این موقعیت خود را به خطر بیندازد مگر زمانی که مطمئن شود قدرتش به جایی رسیده که اگر از این آستانه هسته ای عبور کند، جامعه بین الملل قادر به متوقف کردنش نخواهد بود. در غیاب چنین فرصتی در دهه آتی، می توان انتظار داشت که ایران از توافق هسته ای برای پیشرفت دستگاه تحقیق و توسعه در حوزه هسته ای و برنامه موشکی هایش ( که در آینده قادر به حمل سلاح هسته ای خواهند بود) و نیز تقویت توانایی نظامی متعارف خود و نیز افزایش نفوذش در منطقه بهره گیرد. طی دهه دوم توافق، این کشور اجازه خواهد داشت تا در چارچوبی با محدودیت کمتر، برنامه هسته ای خود را ارتقا دهد. در آن صورت زمانی که ایران موفق به ساخت (تجهیزات) متعارف خود شده و سایر مسایلی را که صراحتا در توافق محدود نشده اند، توسعه داده باشد می توان توقع داشت که برای دست یابی فوری به سلاح هسته ای اقدام کند.

برجسته کردن این نکته نیز که طی سال گذشته چه اتفاقی افتاد حایز اهمیت است. این اتفاق، اختلاف بین بیانیه های دولت آمریکا قبل از امضای توافق و حقیقتی است که پس از اجرای برجام به حقیقت پیوسته است. بر خلاف بیانیه های کاخ سفید که در آن ها ادعا می شد توافق، نظارت بر ایران را تشدید خواهد کرد، دو گزارشی که از طرف آژانس درباره برنامه اتمی ایران منتشر شد، شامل اطلاعات کمتری در این باره نسبت به گزارش های قبلی بود. گزارش هایی راجع به نارضایتی برخی قدرت های بزرگ از نظارت بر ایران (شنیده می شود) که نشان از شکست آشکار در این زمینه دارد. این اشتباهات را باید در کنار انتقادات یوکیو آمانو درباره قطعنامه 2231 شورای امنیت قرار داد. قطعنامه ای که قطعنامه های قبلی را لغو و محدودیت های مذکور در برجام طی ده سال آتی را جایگزین محدودیت های اعمال شده بر برنامه هسته ای ایران کرد. آمانو تاکید کرد که این تصمیم نمی تواند به مانند تصمیمات قبلی شورای امنیت، یک مبنای قانونی گسترده (برای کنترل برنامه هسته ای ایران) ارایه دهد.

اختلافی که وجود دارد این است که دولت آمریکا متعهد شده بود توافق، بررسی فعالیت های نظامی سابق ایران در حوزه هسته ای را تسهیل کند. با این حال، گزارش نتیجه گیری آژانس بیان می دارد که ایران از همکاری با آژانس سرباز زده و مواد مشخص جدیدی در اختیار آژانس قرار نداده است. از این رو توافق نتوانسته درخدمت افزایش دانسته ها از بعد نظامی برنامه هسته ای ایران قرار بگیرد. ماه گذشته یک گزارش امنیتی از جانب آلمان، توجه همگان را به این مساله جلب کرد که ایران همچنان به دنبال نوعی از فناوری است که می تواند در توسعه توانایی های نظامی هسته ایش به کار رود. این گزارش سختی نظارت بر رفتار ایرانی ها را بیان می کند که باز هم محتاط هستند و از نقض آشکار توافق خودداری می کنند و در عوض از مزایای ناحیه خاکستری بهره می برند. این راهبرد به طرزی شدید تر و گسترده تر در برنامه موشکی آن ها اجرا می شود. علیرغم آن که ادامه برنامه موشکی نقض برجام نیست، مخالف روح قطعنامه شورای امنیت است که متعاقب توافق هسته ای به تصویب رسید. این رفتار ایرانی ها مورد انتقاد رهبران قدرت های بزرگ قرار گرفت و علیرغم این که برنامه موشکی ذیل مفاد برجام قرار نمی گیرد، اگر ایران تصمیم گرفت که به سمت سلاح هسته ای گام بردارد، توانایی های موشکی، جزء اصلی تواناییش برای تبدیل دستاورد هسته ای به یک تهدید نظامی خواهد بود.

در مواجهه با این راهبرد، ایالات متحده و رژیم صهیونیستی در قالب یک توافق موازی و مبتنی بر تعیین حدود یک خط قرمز عمومی شفاف، به تدوین ابزاری مشترک برای رسیدگی به این وضعیت اقدام خواهند کرد. توافقی که بر اساس آن تا وقتی نظام ایران سیاست توطئه گرانه خود در منطقه، حمایتش از تروریسم و ادعاهایش مبنی بر حذف رژیم صهیونیستی از نقشه را تغییر ندهد، هر دو کشور متعهد خواهند بود تا برای ممانعت از نزدیک شدن ایران به آستانه هسته ای، اقدامات قاطعانه ای انجام دهند. برای این منظور، دولت رژیم صهیونیستی باید یک گفتگوی محرمانه دوستانه با دولت بعدی آمریکا ترتیب دهد که علاوه بر شفاف سازی نقاط اختلاف طرفین، به تفصیل زمینه های توافق را از طریق سناریوهای ممکن طراحی کند و این دو کشور در قالب واکنش های مشترک به همکاری بپردازند.

درکوتاه مدت، ایالات متحده و رژیم صهیونیستی، باید به توسعه سازوکارهای اطلاعاتی برای رصد روند اجرای توافق توسط ایران بپردازند که در راستای وظایف نهادهای بین المللی و در هماهنگی با آن ها شناسایی سریع موارد نقض برجام را تسهیل می کند. هم چنین ضروری است در گام اول، دو اهرمی که ایران را وادار به آمدن بر سر میز مذاکره کرد، دوباره مورد استفاده قرار گیرند: اول تهدید به تحریم در بخش های مالی و انرژی و دوم گزینه نظامی. همان گونه که توافق به ایران این اجازه را می دهد که در طی زمان با اعلام قصد خود برای خروج از توافق به این اقدام دست بزند، ایالات متحده نیز می تواند از توافق خارج شده و بار دیگر اقدامات تنبیهی ضد ایران را اعمال کند. رژیم صهیونیستی طرف توافق محسوب نمی شود و به همین خاطر هماهنگیش با واشنگتن که از امضاکنندگان توافق است، در صورت نقض توافق توسط ایرانی ها مهم و حیاتی خواهد بود. تفاهم بین اورشلیم و واشنگتن باید شامل توافقی باشد که کمک آمریکا را در نظر می گیرد. کمکی که رژیم صهیونیستی را قادر می سازد توانایی های خود را در مواجهه با تهدیداتی که ریشه در توافق هسته ای دارند ارتقا دهد.

در درازمدت، ایالات متحده و رژیم صهیونیستی باید یک طرح اقدام را برای دهه دوم توافق هسته ای تنظیم کنند. دهه ای که طی آن، بخش مشخص و بزرگی از محدودیت های اعمال شده بر زیرساخت های هسته ای ایران برداشته خواهد شد. این طرح مشترک باید از دستاوردهای توافق هسته ای محافظت کرده و نیز مانع از ایجاد فرصت برای ایران در جهت توسعه توانایی خود برای تولید سلاح های هسته ای گردد. این امر می تواند با استفاده از یک طرح کلی در جهت پیگیری توافق کنونی به دست آید که می تواند توسط آمریکا تقویت شود. این اقدام تقویت کننده آمریکا منجر به آن می شود که بتوان از اهرم های موثر استفاده کرد و مانع از آن شد که ایران زمان گریز هسته ای خود را به چند ماه یا حتی چند هفته کاهش دهد. توافق آینده باید به صورت تضمینی بتواند بر همه فعالیت های غنی سازی اورانیوم ایران از نزدیک نظارت کند و اطمینان حاصل نماید که مسیر پلوتونیوم برای تولید سلاح هسته ای احیا نمی شود. همچنین این توافق باید به چالش شناسایی موثر فعالیت نظامی ایران در حوزه هسته ای رسیدگی کند. 

همچنین باید برای سناریویی آماده شد که توافقی جهت پیگیری شرایط وجود نداشته باشد. مطابق این سناریو، ایالات متحده و رژیم صهیونیستی نیاز خواهند داشت که در غیاب نظارت بین المللی، به موازات تقویت توانایی خود برای یک پاسخ سریع جهت خنثی سازی تلاش ایران برای عبور از خط قرمز آستانه هسته ای، توانایی های اطلاعاتی خود را ارتقا دهند تا بتوانند فعالیت نظامی ایرانی ها در حوزه هسته ای را افشا کنند. این نوع توانایی های بازدارندگی می تواند به تلاش دیپلماتیک در جهت اقناع نظام ایران برای امضای یک توافق بعدی و در صورت شکست این تلاش به بازداشتن ایران از اقدام جدی در جهت تولید یک سلاح هسته ای کمک کند.

در نهایت، ایالات متحده و رژیم صهیونیستی باید ابزاری را نیز برای توجه به اشاعه تکنولوژی حساس هسته ای و توسعه برنامه های هسته ای نظامی مخفی توسط دیگر کشورها در غرب آسیا در نظر بگیرند. کشورهایی که از وضعیت به دست آمده برای ایران در پرتو توافق هسته ای احساس خطر می کنند. این کشور ها ممکن است به توافق هسته ای به چشم مقدمه ای نگاه کنند که بر حق آن ها در داشتن یک برنامه پیشرفته هسته ای و تقلید از راهبرد ایران در توسعه توانایی رسیدن به آستانه هسته ای مشروعیت می بخشد. این احتمال نیز وجود دارد که  تلاش کنند قبل از ایران از آستانه هسته ای عبور کنند. خنثی سازی چنین سناریویی، نیازمند همکاری اطلاعاتی نزدیک ایالات متحده و رژیم صهیونیستی است که راه را برای پوشش گسترده و موثر (اطلاعاتی) در منطقه هموار خواهد ساخت.

امضای برجام در جولای 2015 چالش های پیچیده و جدید کوتاه مدت و درازمدتی را ایجاد کرد. رفع این چالش ها نیازمند همکاری بین دولت رژیم صهیونیستی و دولت بعدی آمریکا در جهت تقویت منافع مشترک در غرب آسیا و نیز رسیدن به هدف اصلی توافق هسته ای یعنی جلوگیری از دست یابی ایران به سلاح های هسته ای خواهد بود.

پی‌نوشت:

• زمان گریز هسته ای به حداقل زمانی اطلاق می شود که طی آن یک کشور می تواند به مواد لازم برای ساخت یک بمب هسته ای دست یابد.

• آقای Amos Yadlin رئیس مرکز (INSS) و رئیس سابق دستگاه اطلاعاتی ارتش رژیم صهیونیستی است.

• آقای (Avner Golov) از کارشناسان مرکز (CNAS) است.

***

گروه رصد